Καλλιτέχνιδα με φιλοσοφικές τάσεις, η Γιώτα Σκαρβέλη ανήκει στους δημιουργούς που γοητεύει αφαιρώντας από την πραγματικότητα παρά αντιγράφοντάς της. Στα έργα της από το 1985 μέχρι σήμερα, αναζητά την ταυτότητα των πραγμάτων και την ουσία των εντυπώσεων, ερευνά τη δομή των αναμνήσεων και των αισθήσεων. Η ίδια, είδε τη ζωγραφική ως μια περιπετειώδη πορεία μέσω των αισθήσεων και δύο λέξεις, όπως αυτές που σώζονται αποσπασματικά, του Εφέσιου φιλόσοφου Ηράκλειτου «εδιζησάμην εμεωυτόν» (εζήτησα να βρω τον λόγο της ουσίας μου), μοιάζουν να είναι η πλατφόρμα πάνω στην οποία διαμόρφωσε τη ζωγραφική της. Συνήθως οι φόβοι κάθε καλλιτέχνη παραμένουν άγνωστοι στο ευρύ κοινό και μόνον οι υποθέσεις μπροστά στο έργο τέχνης, μας επιτρέπουν να αντιληφθούμε τα ίχνη που αφήνουν πάνω του.
Σε αντίθεση με το ρεαλισμό της δεκαετίας του ’80 και τη Νέα Γεωμετρία (Neo-Geo) του ‘90, περίοδο κατά την οποία ανέπτυξε το έργο της, η καλλιτέχνιδα συνταίριαξε εικονιστικά στοιχεία με ανεικονικά, σχηματοποίησε σύμβολα σε αφαιρετικό φόντο, δούλεψε με φαρδιά περιγράμματα και ακανόνιστα χρωματικά πεδία, ενσωμάτωσε φυσικά υλικά και άμμο, φωτογραφίες και υφάσματα δοκιμάζοντας μετά τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό να απεικονίσει την ουσία της φιλοσοφικής της σκέψης. Το έργο της αναπτύσσεται σπονδυλωτά σε τρεις διαδοχικούς άξονες, δύο από τους οποίους εμπεριέχονται στα προσωπικά της «Βιβλία των Ωρών» (1985 μέχρι σήμερα). Πρόκειται για μια σειρά φύλλων διαστάσεων 40x50 εκ., ένα εκτεταμένο συνεχόμενο ημερολόγιο χρωμάτων και γραφής. Πάνω τους, καταγράφεται η ζωγραφική πορεία που ακολούθησε στο τελάρο, από τη συνδυαστική ζωγραφική της ενότητας «Τώρα στο Παρελθόν, Παρουσία της Απουσίας» («Now in the Past, Present of Absent», 2000-05) προς στην αφαίρεση με την οντολογική ενότητα «Λόγος».
Η πρώτη ενότητα «Δελφίδες» (1997-2000), περιλαμβάνει πίνακες μεσαίου και μεγάλου μεγέθους, με σχηματοποιημένες και μεγεθυσμένες μήτρες, την ουσία της γυναικείας φύσης, που απλώνονται σε μεγάλα χρωματικά ανομοιογενή πλαίσια κόκκινου, γαλάζιου και κίτρινου. Με τις υπερμεγέθεις μήτρες, ως προέκταση της γυναικείας προσωπικότητας, όριο της ερωτικής επιθυμίας, παγκόσμιο και πανάρχαιο σύμβολο της γονιμότητας, προστασία και θάνατος της ζωής, η Γιώτα Σκαρβέλη κάνει το πρώτο βήμα ψυχολογικής διερεύνησης της σχέσης ανάμεσα στο συλλογικό υποσυνείδητο και το ατομικό εγώ. Εκ των πραγμάτων, κάθε μεγέθυνση συντάσσεται με την τραγωδία καθώς σχετίζεται με την ανίχνευση και την καταστρατήγηση των ορίων. Η προσέγγιση της ζωγράφου είναι λυρική, και σαν ποιήτρια της εικόνας αντιλαμβάνεται και αποδίδει την εσωτερική αλήθεια στην ερωτική ταύτιση ανάμεσα στο Εγώ και το Εσύ (κατάσταση έκστασης). Κόκκινο της συγκίνησης, της δράσης, της έντασης και του πάθους. Γαλάζιο για τη δροσιά, κίτρινο της αισιοδοξίας για τη ζωή και την πνευματικότητα, πράσινο για την αναγέννηση της Φύσης. Ο συμβολισμός της συγκεκριμένης εικονογραφίας, γίνεται σαφέστερος, όχι μόνον με την χρήση των καθαρών και αυτοτελών χρωμάτων που επιλέγει αλλά και με την ενσωμάτωση φυτικών σπόρων στην περιοχή της σχηματοποιημένης μήτρας. Η εντύπωση που μένει στο θεατή είναι ένα οπτικό παιχνίδι σε οκτώ πίνακες με τη δική της διατύπωση πάνω στο νόημα του έρωτα.
Κατόπιν, η Γιώτα Σκαρβέλη αποστασιοποιήθηκε από τον έρωτα και στην ενότητα «Τώρα στο Παρελθόν, Παρουσία της Απουσίας» («Now in the Past, Present of Absent», 2000-05) εστίασε στη μνήμη των ανθρώπων. Σε μεγάλα τελάρα της σειράς, συνδύασε ότι βλέπει και βρίσκει στο εργαστήρι της με ότι θυμάται και δημιούργησε εικόνες στατικές, παγωμένες στο χρόνο, να προβάλλουν την έκφραση των προσώπων των οποίων φωτογραφίες τους κόλλησε στην επιφάνεια του πίνακα. Κάνοντας μια συνδυαστική ζωγραφική, κάτι ανάμεσα στην combine painting του Ρόμπερτ Ράουσενμπεργκ και τη πνευματική ζωγραφική του Αμερικανού Αφηρημένου Εξπρεσιονιστή Μαρκ Ρόθκο, η Γιώτα Σκαρβέλη έβαλε δίπλα-δίπλα τα επίπεδα χρωματικά πλαίσια με κομμάτια υφάσματος ταπετσαρίας τοίχου και χαρτιού σαν να ήθελε να δοκιμάσει και να αντιπαραβάλλει στο χρόνο, την εμπειρία των συναισθημάτων με την εμπειρία της ύλης.
Σ’ αυτή την ενότητα, η καλλιτέχνιδα κάνει μια ζωγραφική δύο διαστάσεων και τονίζει την επιπεδικότητα της επιφάνειας του τελάρου όταν εναλλάσσει τους ψυχρούς τόνους των χρωμάτων με τα υφασμάτινα κομμάτια. Ο χρόνος χάνει το βάθος του στο παρελθόν και τα πρόσωπα των ενσωματωμένων φωτογραφιών που κοιτούν κατενώπιον τον θεατή με το παγωμένο, στοχαστικό και διεισδυτικό βλέμμα τους, μετατρέπουν τον πίνακα σε έναν ατονικό χώρο, απροσδόκητα κενό συναισθημάτων και εντυπώσεων. Η ενότητα είναι απειλητική επειδή ακριβώς η Γιώτα Σκαρβέλη μπήκε στον πειρασμό και τόλμησε να καθρεπτίσει την απέριττη πραγματικότητα του δυτικού ανθρώπου: το ατομικό βίωμα στις μέρες μας παραμένει ιδιωτικό χωρίς να προκαλεί ομαδικά συναισθήματα. Ο θεατής απειλείται από πλήξη και αδιαφορία όπως ακριβώς βιώνει την πραγματικότητά του. Απομονωμένος στο παρόν, διαχωρίζεται με ψυχρή ακρίβεια από το παρελθόν. Μια προσωπική φωτογραφία χάνει την αξία της για τον άνθρωπο της πληροφορικής. Η ατομική ανάμνηση ενός προσώπου δεν διασφαλίζει παρά μόνον ότι, ανακαλεί την ασάφεια ή την διαύγεια των συναισθημάτων μιας ατομικής αλλά όχι συλλογικής ανάμνησης.
Η συνέχεια στη ζωγραφική της Γιώτας Σκαρβέλη θα έρθει με την πιο λυρική ενότητα «Λόγος». Πρόκειται για μια σειρά έργων που βρίσκεται σε εξέλιξη και δείχνει την πορεία της προς την απόλυτη αφαίρεση με σκοπό την αναζήτηση μιας διαλεκτικής σχέσης ανάμεσα στη χειρονομία και τον ποιητικό λόγο. Σε κάποια από αυτά, η καλλιτέχνιδα αντικατέστησε τις επικολλήσεις της ύλης (φωτογραφιών, χαρτιών, υφασμάτων) πάνω στο μουσαμά, με ιδιόχειρες ποιητικές προτάσεις και αγαπημένα αποσπάσματα ποιημάτων. Επανεισάγοντας στη σύγχρονη ζωγραφική την αντίληψη της εικονοπλαστικής δύναμης του γραπτού λόγου, ώστε ο πίνακας «κάτι να λέει», επιχειρεί να ξαναζωντανέψει την ποιητική διάσταση του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού. Η δύναμη και η ένταση της χειρονομίας πάνω στο μουσαμά συμπληρώνεται ή συνδιαλέγεται με τη δύναμη της συγκίνησης που αποτυπώνει ο γραπτός λόγος.
Η Γιώτα Σκαρβέλη μεθοδεύει τις χρωματικές χειρονομίες στα πλαϊνά και το κάτω μέρος της εικόνας σαν να είναι διαχωριστικές πύλες. Έτσι, δημιουργεί την ψευδαίσθηση του βάθους στη αφαιρετική σύνθεση και ο θεατής εστιάζοντας το βλέμμα στο κέντρο της σύνθεσης βυθίζεται σ’ έναν χρυσοκίτρινο φωτεινό χώρο απόλυτης αφαίρεσης. Οι πίνακες αυτοί, είναι εξαιρετικά γοητευτικοί. Η καλλιτέχνιδα βλέπει μόνον φως, όπως οι μύστες στα οράματα τους και οι ποιητές στην ποίησή τους. Αυτές οι εικόνες ανακαλούν αμυδρά στη μνήμη τα εικονογραφημένα ποιήματα και τις υδατογραφίες του Βρετανού Μυστικιστή ζωγράφου William Blake. Από την πλευρά της Γιώτας Σκαρβέλη είναι μια νέα πρόταση προς τον θεατή που αναζητά την καθαρότητα των αισθημάτων και την πνευματικότητα, να αφεθεί στην ενέργεια του λαμπερού φωτός.
Γιάννης Κολοκοτρώνης
Επίκουρος Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης
Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών